Legionella. Czy wyniki zawsze są jednoznaczne?!

Dla wielu użytkowników instalacji, wynik badania uzyskany po przekazaniu próbek wody do badania przez namnażanie w akredytowanym laboratorium, może okazać się dobry lub zły.

Czy zawsze dobry lub zły wynik jest wiarygodny

i świadczy o rzeczywistym poziomie skażenia wody bakteriami Legionella?

Dopuszczalny poziom  określa ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA z dnia 7 grudnia 2017 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi. Dla typowej instalacji ciepłej wody użytkowej w obiekcie hotelowym norma wynosi 100 j.t.k/ 100 ml. Błąd pomiarowy nie powinien przekraczać kilku procent.

Procedury pobrania próbki, dostarczenia do badania i samo badanie najczęściej opracowuje się w odniesieniu do Procedury Technicznej PTW – HK – 01 „Pobór próbek wody
przeznaczonej do spożycia przez ludzi oraz z kąpielisk i basenów”

Niestety ponieważ wyżej wymieniona procedura ma dość szeroki zakres koniecznych do wykonania czynności, to nawet osoby z należytą starannością pobierające próbki do badań mogą mieć niezamierzony wpływ na wyniki badania.

Przykład opisu procedury:

Należy spuszczać wodę i opalać kran przy poborze próbek wody dla ilościowego badania w kierunku bakterii z rodzaju Legionella:

• przed rozpoczęciem spuszczania wody i pobierania próbek należy zdjąć z kranu wszystkie dodatkowe urządzenia – perlatory, filtry, wkładki przeciwrozpryskowe, rurki przedłużające itp.,
• w przypadku zanieczyszczenia kranu, należy go dokładnie oczyścić przy użyciu mydła, a następnie opłukać wodą, osuszyć czystą ściereczką,
• wylot metalowego kranu należy wysterylizować, opalając przez chwilę płomieniem – nawiązać watę skroploną spirytusem na szczypce i zapalić, lub przy użyciu opalarki gazowej (w przypadku kranu, lub końcówek wykonanych z materiałów syntetycznych, końcówkę należy zanurzyć w 5% do 10% roztworze chloru czynnego, lub innego środka dezynfekującego),
• czas spuszczania wody przed poborem próbki zależy od samego miejsca pobrania i od celu pobrania danej próby – dla większości celów należy odpuścić wodę przez 2 – 3 minuty, pozwalając na spłynięcie wody zalegającej w przewodach, strumień wody powinien być swobodny i średni,

Czas odpuszczania, 3 minuty w stosunku do 2 minut jest o 50% dłuższy. Średni strumień to pojęcie względne i niejednoznaczne. Te dwa elementy, podlegające dość swobodnej interpretacji mogą mieć wpływ na wynik. Co więcej, jeśli w instalacji jest biofilm a według badań to w nim żyje około 95% bakterii legionella, to w przypadku kiedy na skutek „gwałtownego” poboru wody element biofilmu oderwie się od ścianki instalacji i wpadnie do próbki wody, wyniki badań próbek pobranych z tego samego kranu w przeciągu kilku minut mogą być różnić się o kilka rzędów wielkości. 

 Procedura omawia również inne istotne kwestie związane z poborem i transportem próbek do laboratorium.

• należy unikać ”krzyżowego zanieczyszczenia” – zmieniać rękawiczki przy każdym poborze, sterylizować termometr po wykonaniu każdego pomiaru, stosować pojemniki sterylne również po zewnętrznej stronie, stosować osobny pojemnik do pomiaru temperatury,
• próbki wody po pobraniu należy niezwłocznie dostarczyć do laboratorium najlepiej w ciągu 24 godzin,
• na czas transportowania, naczynia z próbkami należy odpowiednio zabezpieczyć przed wysokimi temperaturami i nasłonecznieniem, zalecana temperatura transportu to 6°C – 18°C,
• w celu utrzymania odpowiedniej temperatury podczas transportu prób, należy stosować torby termiczne lub termosy, unikając zbyt dużego wychłodzenia,

Prawidłowe pobieranie próbek jest warunkiem koniecznym dla uzyskania wiarygodnych wyników badań!

Czyli istnieją czynniki mające wpływ na uzyskane wyniki badań.

1. Transport – nieprawidłowa temperatura lub długi czas transportu.
2. Pozostałości środków dezynfekujących lub mogą zafałszować wynik.
3. VBNC – (viable but non-culturable) bakterie pobrane do badania i namnażania z powodu różnych czynników zewnętrznych mogą się nie namnażać.
4. Legionella w naturalnych warunkach wzrasta i namnaża się we wnętrzu ameb ma to miejsce w naturalnych warunkach wodnych. Laboratoryjne płytki do namnażania nie są naturalnym środowiskiem dla bakterii Legionella, co może negatywnie wpływać na wynik testu.

Błędy projektowe i wykonawcze

Zdarza się, że instalacje dystrybucji ciepłej wody użytkowej (c.w.u.) są nieprawidłowo zaprojektowane, wykonane lub były nieprawidłowo remontowane. Występują w nich miejsca zastoin wody – ślepe odcinki bez możliwości spuszczania wody „dead leg”. Takie odcinki to miejsce namnażania bakterii, które w specyficznych warunkach, na przykład podczas dużego lub gwałtownego poboru wody wypływają i powodują skażenie całej instalacji.  Próbka wody pobierana do badania z okolic takiego ślepego odcinka, może wykazywać bardzo wysoki poziom ilości bakterii. Wpływa to na rzeczywisty obraz poziomu skażenia instalacji bakteriami.

Eliminacja ślepych odcinków instalacji dystrybucji wody, ma priorytetowe znaczenie w zabezpieczeniu instalacji przed namnażaniem się bakterii Legionella.